Tükürük bezlerinin dokusu içerisinde ya da salgı kanallarında oluşan kalsiyum birikintilerine tükürük bezi taşı ya da sialolit, tükürük bezinde taş oluşmasına ise sialolitiazis adı verilmektedir.
Tükürük bezi taşları tükürük bezlerinin en sık karşılaşılan iyi huylu hastalıkları olup toplumda %1 oranında izlenmektedir. Erkeklerde kadınlara oranla daha fazla olmak üzere genellikle orta- ileri yaş grubunda görülen tükürük bezi taşları, çocuklarda nadiren oluşmaktadır. Taşlar genellikle tek tükürük bezinde ve tek taş olarak görülmekle beraber birden fazla tükürük bezinde birden fazla taş oluşabilmektedir.
Tükürük bezi taşları %80-90 oranında çene altı (submandibüler) tükürük bezinde izlenirken % 10-15 oranında kulak önü (Parotis) ve çok nadir olarak dilaltı (sublingual) ve küçük (minör) tükürük bezlerinde izlenmektedir. Çene altı tükürük bezinde oluşan taşlar genel olarak daha büyük boyutlu ve tükürük kanalı içinde saptanırken kulak önü (Parotis) tükürük bezindeki taşlar daha küçük çaplı, birden fazla ve sıklıkla tükürük bezi dokusu içinde bulunmaktadır.
Çene altı tükürük bezi boşalma kanalının (Wharton kanalı) diğer bezlerin kanallarından uzun olması, kanalın birden çok bölgede açılanmalar göstermesi, ağız tabanına açılma ağızının (punktum) dar olması ve salgının yer çekimine göre ters yönde olması gibi yapısal özellikler yanında bu bezin salgısının daha fazla kalsiyum içermesi ve asitlik değerinin düşük olması nedeni ile submandibüler tükürük bezinde daha fazla taş oluşmaktadır.
Tükürük Bezi Taşı Nasıl Oluşur?
Taşların oluşması farklı etkenlere bağlı olup genel olarak tükürük bezi kanallarında toplanan ölü hücre artıkları içinde enfeksiyon etkisi ile artan kalsiyum ve fosfat birikiminin taş oluşumuna neden olduğu kabul edilmektedir. Tükürük salgısının azalmasına ya da koyulaşmasına neden olan yetersiz sıvı tüketimi, aşırı sıvı kaybı, beslenme bozuklukları gibi durumlar ve bazı ilaçlar taş oluşma riskini artırmaktadır. Önce mikroskobik ölçülerde oluşan ve küçük kanallarda tıkanmaya neden olan taşlar üzerinde hücre artıkları ve minerallerin birikmesi ile ortalama yılda 1 mm civarında büyüyerek zamanla büyük tükürük kanallarını tıkayıp şikâyet oluşturacak boyutlara ulaşmaktadır.
Tükürük bezinde taş olan hastaların en önemli şikâyeti özellikle yemek sırasında çene altında ya da kulak ön ve alt kısmında oluşan ağrılı şişliklerdir. Taşlarla birlikte iltihap oluşan durumlarda şişme olan bölgede ciltte kızarıklık, ateş, komşu lenf bezlerinde büyüme ve ağız içinde tükürük kanallarının açılma bölgelerinden iltihaplı akıntı gelmesi gibi şikayetler de izlenmektedir.