Burun Tıkanıklığı Neden Önemli Bir Sağlık Sorunudur?
Burun normal solunum organımızdır ve aldığımız havanın ısınmasını, nemlenmesini ve içerisindeki yabancı maddelerin, alerjenlerin ve mikro organizmaların filtrelenmesini sağlar. Bu şekilde ısınmış ve nemlenmiş olarak akciğerlere giden havanın içerisindeki oksijen çok daha iyi bir şekilde kana geçmektedir.
Aynı zamanda nefes alma sırasında burun içerisinde hava akımına karşı oluşan direnç alt solunum yollarının ve akciğerlerin daha iyi genişlemesinde katkı sağlamaktadır (nazo-pulmoner refleks).
Burnun bu fonksiyonlarını yapmasında en önemli görevi ise alt burun etleri (alt konkalar) yapmaktadır. Mukoza altı dokularında çok zengin kan damarı içeriği bulunan alt burun etleri ortam havasının özelliklerine göre solunum havasının ısıtılma, nemlendirilme ve filtrelenme derecesini aynı zamanda hava akımına uygulanacak direnci ayarlarlar. Son derece hassas bir denge içinde sağlanan bu fonksiyonlarda kritik görev yapan alt burun etlerinin çeşitli nedenlerle büyüyerek hava akışını engelleyecek boyuta gelmesi (konka hipertrofisi) ise burunda oluşan tıkanıklıkların en sık görülen nedenidir. Normal vücut fonksiyonları için çok önemli olan burun solunumundaki kritik rollerinden ötürü özellikle alt burun etlerine yönelik müdahalelerin çok dikkatli yapılması ve bu yapıların fonksiyonları korunacak şekilde küçültülerek, çok özel durumlar haricinde kesinlikle tam olarak çıkartılmaması gerekmektedir.
Burun tıkanıklığı nedeni ile ağız solunumu yapılması durumunda solunum havasında bulunan Oksijen akciğerlerde yeterince tutulamamakta ve sonuç olarak kandaki Oksijen seviyesinde azalma olmaktadır. Kandaki Oksijen seviyesinin azalmanın beyindeki ve beyni besleyen damarlardaki sensörler tarafından algılanmasına bağlı gelişen refleksler uzun dönemde kan basıncında artma (hipertansiyon) kalp ritm problemleri ya da kalp yetmezliği gibi sorunlar oluşturabilmektedir.
Burundaki tıkanıklıklar, ağız solunumu yapılmasına bağlı sık boğaz enfeksiyonları, boğazda kurumaya bağlı şikayetler, uyku bozuklukları, horlama ve uyku apnesi gibi problemlere neden olarak da yaşam kalitesini önemli ölçüde bozabilmektedir.
Burun Tıkanıklığının Nedenleri
Erişkinlerde burun tıkanıklığının en sık nedenleri;
- İki burun pasajı arasında yer alan ve septum adı verilen kıkırdak ve kemik yapıdaki perdenin bir tarafa doğru eğik olması (septum deviasyonu),
- Burun etlerinin büyümesi (konka hipertrofisi)
- Burun girişinde nazal valv olarak adlandırılan bölgedeki problemlerdir (nazal valv yetmezliği)
Burun içi deviasyonlar, darbe sonucu oluşan burun kırıklarına bağlı olabilecekleri gibi doğum ya da gelişme çağında maruz kalınan ve fark edilmeyen incinmelere veya genetik etkenlere bağlı olarak burundaki kemik ve kıkırdak gelişme merkezlerinin etkilenmesi sonucunda ergenlik dönemindeki hızlı büyüme sırasında oluşabilirler.
Alt burun etlerinin büyümesi (konka hipertrofisi) burunda tıkanıklığa neden olan yapısal problemler içinde en sık karşılaşılan durumdur. Alt burun etleri alerjik reaksiyonlar, sigara dumanı, hava kirliği, damar genişletici (tansiyon ilaçları gibi) ilaçların kullanılması ya da yapsal yatkınlık gibi nedenlerle büyüyebilmektedir. Deviasyonu olan hastaların büyük bölümünde de deviasyonun karşı tarafındaki burun pasajında bulunan etlerde büyüme izlenmektedir. Bunun nedeni normal fonksiyonların korunması amacı ile burun içinde hava akımına direnç oluşturmaya ve hava türbülansını sağlamaya yönelik olarak gelişen refleksler sonucunda alt burun etlerinin büyümesidir (kompenzatris hipertrofi).
Nazal valv yetmezliği burun pasajı nın girişinde üst kısımda bulunan açı bölgesinin (nazal valv) dar olması ya da çökmesi nedeni ile oluşur. Bu bölgenin problemleri solunumu ciddi şekilde etkileyebilmektedir. İki farklı valv yetmezliği şekli vardır.
İnternal (iç) yetmezlik: Burun içerisindeki septumun burun girişindeki valv bölgesindeki eğriliklerine bağlı oluşan hava pasajı daralmasıdır
Eksternal (dış) yetmezlik: Burun kanatları içerisindeki kıkırdak desteğin yapısal olarak güçsüz olması, estetik amaçlı ameliyatlarda yapılan küçültmelere bağlı olarak hava akımınını oluşturduğu vakum etkisine direnemeyecek şekilde zayıflayıp çökmesi ya da yapısal olarak valvi daraltacak şekilde iç bükey olmasıdır.
Nazal valv yetmezliği tanısı burun muayenesinin yanı sıra burun pasajı içindeki farklı bölgelerin kesit alanlarını hesaplanmasını sağlayan akustik rinometri testi ile objektif olarak konulabilmektedir. Bu bölgedeki problemler burun içerisine bakmak için kullanılan ve burun girişini genişleten speklumlarla yapılan muayenelerde fark edilemeyebilirler.
Alerjik reaksiyonlara bağlı burun mukozası şişmeleri diğer sık görülen tıkanıklık nedenlerindendir. Alerjik nezlesi olan hastalarda tıkanıklığın yanı sıra burunda kaşıntı, hapşırık ve sulu, berrak burun ve geniz akıntısı şikayetleri bulunmaktadır.
Burun ve sinüs enfeksiyonları, burun mukozasındaki damarların dış uyaranlara aşırı reaksiyonları (vazomotor rinit), sinüslerden köken alan polipler, orta burun eti büyüklükleri (konka bülloza) ve burun içindeki iyi ve kötü huylu tümörler de tıkanıklığa neden olabilmektedir.
Çocuklarda ise en sık burun tıkanıklığı nedeni geniz eti (adenoid) büyümesidir. 2 yaşından sonra başlayan tıkanıklıkların en sık nedeni budur. Doğuştan tıkanıklıklarda ise burun kanalının tam oluşmamış olması ya da pasajın genze açıldığı arka kısmında tıkanık olması (koana atrezisi) akla gelmelidir. Çocuk yaşlarda alerji, sinüzit ve buruna yabancı cisimlerin sokulması da nadir olmayarak tıkanıklığa neden olmaktadır.
Geceleri, yatar pozisyonda oluşan burun tıkanıklıklarının nedeni genellikle alt burun etlerindeki zengin damar ağı içinde kan birikmesidir. Ayakta iken yer çekiminin de etkisi ile alt burun etleri içindeki kan kalbe daha rahat dönmekte ve etler küçülmektedir. Yatar pozisyonda kalp ve kafa arasındaki yükseklik farkı azaldığında yer çekimi desteğinin kaybolması ile kanın kalbe dönüşü zorlaşmakta ve alt burun etleri içinde biriken kan etleri şişirmektedir.
Burun Tıkanıklıklarının Tıbbi Tedavisi
Muayene ve veya radyolojik olarak enfeksiyon saptanan hastalarda öncelikle bu enfeksiyonun uygun ilaçlarla tedavi edilmeye çalışılması gerekir.
Alerji saptanan hastalarda uygun antialerjik tedavi verildiğinde burun tıkanıklığı şikayetinde de azalma sağlanabilir.
Kronik sinüzite ve burun içi poliplere bağlı oluşan tıkanıklıklarda uygun cerrahi yöntem kullanılarak polipler temizlenmesi, sinüslerin boşalma kanalları açılması ve havalanmaları sağlanması gerekir.
Burun açıcı (dekonjestan) haplar ve spreyler özellikle üst solunum yolu enfeksiyonlarında ve alerjik reaksiyonların tedavisinde erken dönemde ve kısa süreli olarak kullanılırlar. Bu ilaçlar burun mukozasındaki damarlarda büzülme yaparak alt etlerin küçülmesini ve burnun açılmasını sağlarlar. Ağız yolu ile alınan ilaçlar da aynı şekilde damarlarda büzülme yaparak etki ederler.
Burun damlası ve sprey şeklindeki dekonjestan ilaçlar çok kısa sürede çok iyi açılma sağlamalarına karşın 5-7 günü geçen kullanımlarında damarlarda ters etki ile genişlemeye ve burun mukozasının yüzey anatomisinde kalıcı değişikliklere neden olabildiğinden dikkatle kullanılmalıdırlar.
Ağız yolu ile alınan dekonjestanlar ise tüm vücutta etkili olduklarından çarpıntı, uyku bozukluğu ve çocuklarda huzursuzluk gibi şikâyetlere neden olabilmektedirler. Ayrıca özellikle kalp ritim bozukluğu, tansiyon yüksekliği, prostat büyümesi gibi hastalıkları olan kişilerde bu hastalıklara yönelik şikâyetlerde artmaya neden olabilecekleri için kullanılmaları sakıncalıdır.
Alt burun etlerinin burun tıkanıklığındaki rolünü anlamada en kolay yöntem dekonjesyon testidir. Buruna dekonjestan (damar büzme etkisi olan) sprey sıkılmasını takiben 5-10 dakika içinde çok belirgin olarak açılma olması tıkanıklığın alt burun etlerinden kaynaklandığını gösterecektir. Bu uygulama sonrasında bile bir pasajdaki rahatlamanın diğerine nazaran fark edilir şekilde az olması başta deviasyon olmak üzere diğer patolojileri düşündürmelidir. Dekonjesyon testi öncesinde ve sonrasında yapılacak Akustik rinometri değerlendirmesi alt burun etlerinin özellikle ön uçlarının burun tıkanıklığındaki rolünü rakamsal olarak gösterecektir.
Alerji veya enfeksiyon saptanmayan ya da bu şikayetleri tıbbi tedavi ile kontrol altına alınmasına rağmen tıkanıklık şikayeti geçmeyen hastalarda cerrahi tedavi seçenekleri gündeme gelmektedir.